Czasami księżyc świeci od spodu to ostatnia już część tryptyku „opowieści wiejskich”, zrealizowanych na scenach teatrów w Legnicy i Zielonej Górze przez twórczy tandem PiK. Chociaż każda z części jest odrębnym, samodzielnym bytem dramatyczno-teatralnym, łączy je wiele zabiegów tematycznych i formalnych. Przede wszystkim miejsce zdarzeń – wieś: mała, odległa geograficznie i mentalnie od współczesnego świata, będąca sama dla siebie kosmosem, w którym, jak w soczewce, ogniskują się i powiększają ważne zagadnienia ludzkiej egzystencji, tragiczne dylematy wyborów moralnych, w którym natężenie emocji sięga klasycznych greckich tragedii. Ale nie są to te tragedie. Jak chcą autorzy, są to „tylko” wiejskie opowieści, jakich można wysłuchać zimą w dobrze ogrzanej chłopskiej kuchni. Ich protagonistami nie są bogowie i herosi, ale Jaśki, Baśki, klienci sklepu sprzedającego „na zeszyt” czy pazerni na grosz proboszczowie. Dramaty bohaterów przeplatają się tu ze scenami intermediów o iście średniowiecznym rodowodzie, realia trudnego życia – z odwiecznymi wierzeniami, wysoki ton dyskursu z Bogiem – z przaśną seksualnością. Wszystko to powoduje, iż twórcy trylogii zmuszają nas do ujęcia przedstawionego świata w balladowo-moralitetowy nawias, co – paradoksalnie – nie oddala nas, a zbliża do prawdy o ludzkiej naturze i losie. Chociaż, jak pisze Joanna Sobolewska (Polityka 2016, nr 30), „od kilku lat coraz wyraźniej widać, że to, co najciekawsze w nowej polskiej literaturze, to opowieści o wsi, której już dawno nie ma.” No tak, są łazienki, kostki Bauma w obejściach i internet, prawie nie ma świń, nawet ziemia, od wieków będąca największą świętością, idzie pod zabudowę koszmarnych „dworków” – ale jest to nadal ważne dla naszej świadomości miejsce. Pierwsza część tryptyku Pawła Wolaka i Katarzyny Dworak Ziemia śliska od traw. Jak to diabeł wsią się przeszedł mówi o złu, pleniącemu się w ludzkich duszach; druga: Gdy przyjdzie sen – tragedia miłosna – o uwznioślającej i niszczącej potędze tego uczucia. W obecnej, ostatniej, dominuje konflikt rodzinny, ale – podobnie jak w całym cyklu – jest to za każdym razem celnie trafiająca w emocje widzów opowieść o życiu przeciekającym między palcami, o bezowocnym buncie wobec losu, jaki przypadł nam w udziale, o samotności w gromadzie i świecie widzianym z odwróconej perspektywy, jak w balladzie Mickiewicza Świteź:

„Jeżeli nocną przybliżysz się dobą
I zwrócisz ku wodom lice,
Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą,
I dwa obaczysz księżyce. […] Gdy oko brzegów przeciwnych nie sięga,
Dna nie odróżnia od szczytu,
Zdajesz się wisieć w środku niebokręga
W jakiejś otchłani błękitu.”

OPOWIEŚCI WIEJSKIE
To nie jest wieś
To kawałek świata wyjęty
Powiększony i wykrzywiony
To nie jest reportaż z dużego formatu
Nie znajdziesz tutaj ziemi trawą porośniętej
Tutaj trawa jak stare pakuły lalkę
Ludzi wypełnia
Szumi
Szeleści
Zasnąć
Żyć spokojnie
Nie pozwala
I nie można uciec
Od nierzeczywistości

Scenariusz, reżyseria: Paweł Wolak i Katarzyna Dworak (PiK)
Scenografia: Piotr Tetlak
Kostiumy: Katarzyna Tomczyk
Muzyka: Jacek Hałas
Wykonanie muzyki na żywo: Artur Krawczyk „Gaja”

fot. Adaś Hanuszkiewicz

Premiera: 2 września 2016
Czas trwania: 90 minut


TRAILER:

Spektakl bierze udział w 23. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej.

Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej ma na celu nagradzanie najciekawszych poszukiwań repertuarowych w polskim teatrze, wspomaganie rodzimej dramaturgii w jej scenicznych realizacjach oraz popularyzację polskiego dramatu współczesnego. Konkurs organizowany jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. W I etapie Konkursu spektakle ocenia Komisja Artystyczna w składzie: Jacek Sieradzki (przewodniczący), Marcin Bogucki, Marta Bryś, Katarzyna Niedurny, Szymon Kazimierczak, Andrzej Lis, Anna Wakulik.

Decyzją Komisji Artystycznej (w składzie: Jacek Sieradzki-przewodniczący, Marcin Bogucki, Marta Bryś, Szymon Kazimierczak, Andrzej Li, Katarzyna Niedurny, Anna Wakulik) i Komisji Finansowej (w składzie: Ewa Kwiecień, Anna Sapiego, Bożena Sawicka, Hanna Trzeciak) 23. Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej, Lubuski Teatr im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze otrzymał częściową refundację faktycznie poniesionych kosztów przygotowania premiery spektaklu „Czasami księżyc świeci od spodu” Pawła Wolaka i Katarzyny Dworak.